Aral Gölü Çernobil faciasından sonra kurumaya yüz tutmasıyla en büyük çevre felaketidir. Özbekistan ve Kazakistan arasında yer alan ve içinde her türlü canlıyı barındıran Aral Gölü,balıkçılıktan , ulaşıma önemli olan göl şu zamanda bataklık oluşmuş ve çöl olmuş durumda . Bir zamanların onlarca merkeze ait limanın faal olduğu ve ticaret gemileri ve yük gemilerinin dolaştığı canlı hayatın var olduğu göldü. Şimdilerde ise göl kurumuş bataklık ve çöl halini almış durumda Gölün içinde yarıya kadar saplanmış yük, yolcu ve balıkçı gemileri canlı şahitidir felaketin boyutuna tanıklık etmektedir.
Aral Gölü Özbekistan’ın Kuzeybatı bölgesinde Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti sınırları içersinde ve Kazakistan’ın Güneybatısında yer alır.Gölün genişliği 66 bin km kare civarındayken şu an27 bin km kare gerileyerek gölün su miktarı 5 kat aşağı azalmıştır.Aral Gölüne akan nehirler sulama projelerinde, pamuk arazilerinde kullanılması ve gölün suyuna kimyasal maddelerin karışması sonucu biyolojik dengesi bozulmuş durumdadır. Klorosülfat Göldeki canlıları tehdit etmiştir.Gölün ekosistemi bozulduğu için balıkçılık zarar görmüş , Gölde bulunan 15 canlı balık yok olmuş ve Gölün bazı yerlerinde hayat bitmiş durumdadır.
Çevre sorunları olmadan önce Aral Gölü önemli ekonomik kaynak niteliğindeydi.Tarım kolektifleri ve Devletin denetiminde Balıkçılık şirketleri sayesinde cezbeden konumdaydı irili ufaklı yerleşim yerleri buradan faydalanıyorlardı şu ansa Aral gölünün canlılığını yitirmiş durumda . Dünyanın dördüncü Gölü iken şimdi çevre sorunları yüzünden kurumaya yüz tutmuş durumda. Aral Gölü iki büyük nehirden beslenmekteydi şimdilerde bu nehirlerin sularının yanlış kullanımı sonucu Amuderya üzerinde Karakum kanalının inşa edilmesi ve Karaboğaz Körfezinin girişinin kapatılmasıyla Aral Gölüne akan su kaynakların azalmasının en büyük nedeni budur.Pamir dağlarından parelel olarak akan Amaderya ve Siderya nehrinin sularının %75 azalmasıyla Aral Gölü ikiye bölünmüş durumdadır.
Gölün güney kısmı Büyük Aral, kuzey kısmı ise Küçük Aral’dır.Kuzey kısmı kurumuş durumdadır.Gölün tabanı tuzlu çöle dönüşmüş.Göldeki yaşan zarar görmüş ve bütün canlılar yok olma ile karşı karşıya kalmıştır.Bilinçsizce kullanımlar sonucu Siderya, nehrinin göle akışı tamamen durmuş, Amaderya’da, Aral Gölüne dönme aşamasına gelmiş.Aral Gölünün kurumasıyla çevresel etki ile birlikte iklimde de değişiklik olmuştur.Mevsimler arasındaki denge bozulmuş ve nem oranı aşırı derecede düşmüştür.Sonuçta bölgenin bitki örtüsü ve canlıları etkilemiştir.Bölgedeki ormanlık alanlarda büyük zarar görmüştür . Balıkçılık Limanında hayat bitmiş hayalet şehir konumunu almış. Kum fırtınaların yüzünden tarım ilaçlarından arda kalan zehirli atıklar sebebiyle tarım arazileri kullanılamaz hal almıştır.
Aral Gölünün kuruma sebebi çevre sorunları nedeni ile su kaynaklarının azalması ve Sovyetler birliğinin nükleer denemeler ve araştırmalardır.Bu denemelerden sızan radyoaktif dalgalar ve uzaya fırlatılan uydu ve füzelerin yaydığı radyoaktif dalgalar Aral Gölüne büyük zarar vermiştir.Yayılan radyasyon Aral Gölünün ekosistemini bozması göldeki canlı hayatın bitmesi ve bu bölgede solunum yolu hastalıklarının yaygın durumda olmasıdır.
Aral Gölünün kurtarılması için çeşitli akademik çalışmalar yapılmaktadır.Uluslararası çevre örgütleri, dünya su formu ve benzer kuruluşlar Aral’da ,meydana gelen çevre felaketinin göz ardı edilemeyeceği ve birçok bilimsel çalışmalar sonucunda bazı önlemler alınabileceği ve geleceğe yönelik görüşleri ortaya koymaktadır.Gölü besleyen nehirlerden su alımını azaltılmasının önemli olduğunu ve Aral Gölü ile Hazar Gölünün birleştirilmesi planıdır.Aral bir zamanlarlın hayat kaynakları konumundan yavaş
yavaş yok oluşundan kurtarmak için Özbekistan, Tacikistan,Türkmenistan ve Kırgızistan aktif katılımı ve destekleriyle Aral Gölünün kurumasını engellemek için öncelik tanımalı ve çözüme kavuşturmalılar.
FERAH USLU